W styczniu 2008 roku rozpoczęły się prace konserwacji i renowacji wnętrza Sanktuarium Matki Bożej Pocieszenia.

 

Dzieło do rozpoczęliśmy od "serca" Sanktuarium - słynącego łaskami Obrazu Matki Boskiej Pocieszenia, którą zwiemy "Pania Bogoryjską".

 

Prace zostały powierzone konserwatorowi dzieł sztuki - p.Magdalenie Mazur z Warszawy.

 

Konserwacja trwała od stycznia do maja 2008r.

  

 

Przedstawiamy przebieg prac Według Dokumentacji konserwatorskiej.

 

OPIS INWENTARYZACYJNY OBIEKTU I JEGO INTERPRETACJA

 

Obraz "Matka Boska Pocieszenia" znajduje się w ołtarzu w głównym kościele pw. Świętej Trójcy w Bogorii. Z kronik parafialnych wiadomo, że obraz namalowany został przez Jana Sochera artystę krakowskiego w 1626 r. Na obrazie nie stwierdzono sygnatury ani inskrypcji. Obraz został zakomponowany w prostokącie stojącym. wynosi Podobrazie 112x 150 cm. Postać Marii i Dzieciątka została przedstawiona na złotym tle rzeźbionym. Obraz namalowano w technice tempery na desce. Tło oraz nimby są złocone. W Czasie napraw zostały wtórnie pokryte płatkami szlagmetalu kładzionego na mixtion. Obraz przedstawia Matkę Boża prezentująca na w swym lewym ramieniu Dzieciątko Jezus. W prawej dłoni Maria trzyma przed sobą biały kwiat róży. Matka Boża ubrana jest w czerwona suknie. głowę i ramiona okryte niebiesko przez ma-granatowy maforion z podbiciem zielonym, wykończony Złotą lamówką.

 

Dzieciątko ubrane jest w czerwona sukienkę, spod której wystają bose stopy. W lewej dłoni Jezus trzyma królewskie jabłko, prawa wiernych błogosławi.

 

W średniowiecznych obrazach barwy niosły ze sobą treści. W obrazach religijnych symbolika ta przetrwała, i tak czerwień sukni Matki Bożej może symbolizować cierpienie jakie dozna Matka w czasie męczeństwa Chrystusa. Czerwień jest Także łączona z krwią-sukienka Jezusa może odwoływać się do krwi znaku - Przymierza. Błękitno-zielony maforion okrywający głowę Matki Bożej jest poprzez zieleń wyrazem pokory, może także wyrażać nadzieję zbawienia. Błękit zaś jest symbolem nieba. Róża, którą trzyma Matka Boża, jest atrybutem Marii zwanej "Różą bez kolców" - bezgrzeszną. Biała róża symbolizuje czystość, pobożność. Osoby Boskie przedstawione są na złotym tle. Odwoływała się barwa złota do światła, była symbolem wieczności i boskiej potęgi. Wokół głów Marii i Jezusa wyrzeźbione są okrągłe nimby. W tle jest wyrzeźbiona winna latorośl, która w symbolice chrześcijańskiej jest atrybutem Kościoła. W narożnikach zostali przedstawieni Aniołowie, którzy ręką dotykają aureoli Matki Bożej.

 

Do obrazu jest przybita metalowa sukienka. Sukienka składa się z dziewięciu cynowych blach przymocowanych do cienkiej sklejki. Sukienka powtarza szaty Matki Bożej i Dzieciątka. Znajdują się w niej cztery otwory na twarze Matki Bożej i Dzieciątka oraz ręce Marii. Nad głowami osób świętych znajdują się korony zamknięte jabłkiem królewskim zwieńczone. Wokół głowy Jezusa przedstawiona została aureola składająca się ze złotych promieni.

 

Sukienka jest bogato zdobiona wypukłym ornamentem kwiatowym. Na elementach niektórych laserunek wykonany jest z lakieru imitującego pozłotę.

HISTORIA OBIEKTU

 

Obraz został wykonany w 1626 roku przez krakowskiego artystę Jana Sochera na wzór obrazu Matki Bożej z kościoła św. Marka w Krakowie. Stamtąd został sprowadzony przez Justusa Pomorskiego przełożonego zakonu bogoryjskiego pierwotnie nie Kiełczyny, następnie do Bogorii, gdzie został umieszczony w głównym ołtarzu.

 

Obraz Matki Bożej znajdował się w kościele bogoryjskim przed 1646 rokiem. Od tej daty zaczęto odnotowywać cuda zdziałane za przyczyna Matki Bożej.

 

W 1682 roku powołano komisję duchowna do zbadania cudownego obrazu. Opis sporządzony przez Komisje nie wspomina o koronach na głowach Matki Bożej i Dzieciątka ani o srebrnej koszulce. Więc należy sądzić, że koronacja obrazu odbyła się po 1682 roku.

 

W księdze parafialnej można przeczytać zdanie: "Na obu Głowach wysokie korony, na obrazie wota. "Oznacza to, Że obraz był koronowany korony i wota Były przybite do obrazu.

 

W innym miejscu księgi parafialnej znajduje się opis sukienki metalowej: "Obraz zdobi sukienka srebrna przerabiana złotem z spodzi u napisem: Salve Regina Mater Mizericordiae "."

 

Ani korony ani srebrna sukienka nie zachowały się do naszych czasów. Obraz ozdobiony jest sukienką wykonana z cyny. Z tego samego materiału wykonane są korony, które stanowią integralna część metalowej sukienki.

 

Obraz był w przeszłości podawanynaprawom.

 

Ostatnie prace restauratorskie przeprowadził w 1967 roku pan Narkiewicz. Wykonano zapewne wówczas (dokumentacja konserwatorska nie zachowała się): wzmocnienia podobrazia dodatkowymi listwami przyklejonymi na stałe do obrazu, przezłocenia tła obrazu kładzionym szlagmetalem na mixton, uzupełniono pęknięcia kitem kredowym oraz wykonano retusz naśladowczy i zabezpieczenie powierzchni lica werniksem damarowym.

 

W 2008 r. obraz z metalowa sukienka został poddany konserwacji.

TECHNIKA WYKONANIA

 

Obraz został wykonany w technice tempery na desce. Podobrazie obrazujest zbudowane z trzech desek drewna liściastego (prawdopodobnie lipy), na co wskazuje mały stopień usłojenia drewna. Od odwrocia podłoże zostało wzmocnione prostymi, nie rzeźbionymi szpongami. Listwy wpuszczone są w grubość podobrazia z prawej strony obrazu. Podobrazie drewniane przeklejone zostało. Następnie na całą powierzchnie podobrazia zostało naklejone cienkie płótno o średnim stopniu zapełnienia nitek. Na tak przygotowana powierzchnię nałożono zaprawę kredowo-klejową. W partii tła w warstwie zaprawy rzeźbienia wykonano, a następnie wykonano złocenia kładąc płatki złota na czerwony pulment. Warstwa malarska została wykonana w technice temperowej. Wykończenie szat płatkowym złotem wykonano. Warstwa malarska została zabezpieczona werniksem żywicznym. Podczas późniejszych napraw wzdłuż górnej i dolnej krawędzi obrazu od odwrocia zostały przymocowane śrubami i klejem (najprawdopodobniej epoksydowym) dwie dodatkowe listwy. Zaprawy ubytki uzupełniono kitem kredowo-klejowym. Również pęknięcia drewna uzupełniono kitem kredowo-klejowym z dodatkiem celulozy. Złote tło obrazu zostało kładzionym szlagmetalem pokryte na mixtion. Wyróżniono dwie szlagmetalu warstwy. Wykonano też retusz farbami olejnymi i zabezpieczono obraz werniksem żywicznym.

 

IDENTYFICACJA MATERIAŁÓW

 

 

MATERIAŁY UŻYTE PIERWOTNIE

 

podobrazie zbudowane z desek Trzech z drewna liściastego

 

przeklejenie

 

płótno

 

zaprawa klejowo-kredowa

 

czerwony pulment

 

złoto w płatkach

 

warstwa malarska-spoiwo temperamentem

 

MATERIAŁY UŻYTE PODCZAS WCZEŚNIEJSZYCH KONSERWACJI

 

listwy

 

żywica epoksydowa

 

śruby

 

zestaw: kreda, papier, klej

 

szlagmetal

 

mixtion

 

Farby olejne

 

werniks damarowy

 

MATERIAŁY UŻYTE PODCZAS KONSERWACJI W 2008 R.

6% i 12% Paraloid B-72 w acetonie

 

vinavil NPC

 

trociny

 

kit fabryczny "Italstucco" (prod. Włochy)

 

pulment czerwony firmy Lefranc

 

płatkowe złoto 23 1/2 Kt

 

werniks izolacyjny firmy Meimeri

 

farby żywiczne firmy Maimeri

 

werniks matowy firmy Winsor & Newton

 

preparat do czyszczenia metali "Copper / Brass Cleaner" firmy Holland Hallmark

 

werniks Mekka Złoty firmy Renesans

 

werniks do zabezpieczania powierzchni metali "Lustrina"

 

STAN ZACHOWANIA I PRZYCZYNY ZNISZCZEŃ OBIEKTU.

 

Zniszczenia obrazu obejmują wszystkie warstwy tj technologiczne.: drewniane podobrazie, zaprawę kredowo-klejową, pulment i złoto oraz polichromię. Przyczyny zniszczeń leżą głownie naturalnych materiałów w procesach starzenia. Do najpoważniejszych zniszczeń należą pęknięcia podobrazia wzdłuż włókien drewna. Podobrazie złożone jest z Trzech łączonych desek. Od widoczne odwrocia strony są trzy pęknięcia drewna. Występuj jeden po środku każdej deski. Środkowe pęknięcie biegnie przez całą wysokość podobrazia, skrajne dwa do połowy wysokości. Od strony lica występuje pęknięcie jedno pęknięcie - w połowie szerokości środkowej deski. Pęknięcie na biegnie przez całą wysokość podobrazia, podobnie jak występujące w mniej więcej Tym samym miejscu (różnica około centymetra) pęknięcie od odwrocia strony. Pęknięcia są głębokie, ich szerokość miejscami dochodzi do 0,5 cm. Pęknięcia desek podobrazia spowodowane są naprężeniami między włóknami drewna. Naprężenia takie powstają podczas zmian cieplno-wilgotnościowych. Do powstania pęknięć mogło przyczynić się dodatkowe wzmocnienie podobrazia listwami przyklejonymi na stałe żywica epoksydową wzdłuż górnej i dolnej krawędzi obrazu wykonane podczas wcześniejszej konserwacji. Montaż stałych elementów uniemożliwia swobodną pracę drewna i przyczynia się do pękania materiału.

 

Podobrazia drewno jest zdrowe, nie nosi śladów ataku mikrobiologicznego. Zaprawa kredowo-klejową odznacza się dobrą kohezją, adhezja miejscowo jest osłabiona. Wykruszenia i odspojenia zaprawy dotyczą głownie krawędzi obrazu. Powierzchnia zaprawy pokryta jest siatką starych spękań obejmujących warstwę malarska podobrazia i pozłotę. Spękania te nie spowodowały adhezji osłabienia zaprawy do podłoża. Na powierzchni lica występują ubytki zaprawy spowodowane montowaniem do obrazu za pomocą gwoździ koron, wot oraz metalowej sukienki.

 

Na malowidle i złoconym tle można zauważyćstare kity kredowo-klejowe. Są one dobrze związane z podłożem, jednak odznaczają się pod względem wysokości do faktury.

 

Podobne kity kredowo-klejowe z dodatkiem celulozy wypełniają pęknięcia drewnianego podobrazia od strony odwrocia.

 

Całe tło i złote nimby przezłocone zostały wtórnie szlagmetalem na mixtion. Po odsłonięciu oryginalnej pozłoty okazało się, że złoto zachowało się w 60 - 70%. Pozłota jest brudna i w licznych miejscach poprzecierana do pulmentu, miejscami do zaprawy. Największemu uszkodzeniu uległy nimby. Przetarcie złota do pulmentu na powierzchni nimbów sięga 70%.

 

Warstwa malarska jest pokryta regularną siatka spękań starych. Kohezja warstwy malarskiej i jej adhezja do zaprawy jest dobra.

 

Malowidło było poddawane zabiegom restauratorskim. W luminescencji obrazu wzbudzonej promieniowaniem ultrafioletowym można zaobserwować obszary objęte retuszem. Po kilkudziesięciu latach od ostatniej restauracji miejscami retusz obiektu uwidocznił się. Retusz swoim zasięgiem obejmuje: twarz, ręce Matki Bożej wzdłuż pęknięcia, maforion i suknię Matki Bożej, włosy i sukienkę Dzieciątka oraz różę.

 

Największe zniszczenie polichromii występuje na prawym ramieniu partii Matki Bożej w błękitnego maforionu.

 

Obraz pokrywa gruba warstwa pociemniałego werniksu, która zniekształca barwy obrazu i unieczytelnia malowidło.

 

Obiekt pokryty jest gruba warstwa kurzu.

 

WNIOSKI I ZAŁOŻENIA KONSERWATORSKIE

 

Celem Pierwszym konserwacji obrazu jest podobrazia reperacja - sklejenie pęknięć podłoża i uzupełnienie jego ubytków. Konieczne jest wykonanie prac zabezpieczających, podklejenie odspajających się zaprawy łusek oraz wykonanie impregnacji obrazu od odwrocia strony, jako bariery przeciw wilgotnościowej. W dalszych założeniach konserwacji i restauracji pozostaje przywrócenie pierwotnych walorów artystyczno - estetycznych obrazu, a więc przywrócenie dawnej kolorystyki, uzupełnienie ubytków zaprawy oraz opracowanie powierzchni zniszczeń za pomocą retuszu naśladowczego. Postanowiono również, że odsłonięta zostanie pierwotna warstwa złota, która zostanie oczyszczona i scalona zgodnie z techniką wykonania.

PROPONOWANE POSTĘPOWANIE KONSERWATORSKIE

 

1.Dokumentacja fotograficzna: przed, w trakcie i po przeprowadzonej konserwacji.

 

2.Oczyszczenie lica i obrazu odwrocia z brudu.

 

3.Przeprowadzenie kontroli obiektu w świetle wzbudzonym promieniami UV.

 

4.Wykonanie badań chemicznych wybranych warstw technologicznych.

 

5.Podklejenie łusek zaprawy wraz z polichromii 6% roztworem Paraloidu B-67 w acetonie.

 

6.Wykonanie testu odpornościowego warstwy malarskiej na działanie rozpuszczalników.

 

7.Malowidła oczyszczenie z pociemniałego werniksu i zmienionych retuszy kolorystycznie.

 

8.Usunięcie wtórnego przezłocenia tła szlagmetalem i odsłonięcie oryginalnej warstwy złota.

 

9.Sklejenie podobrazia przy zastosowaniu dyspersji wodnej polioctanu winylu.

 

10.Impregnacja drewna strukturalna 6% i 10% roztworem Paraloidu B-67 w acetonie.

 

11.Uzupełnienie ubytków kitem trocinowym drewna na bazie polioctanu winylu.

 

12.Uzupełnienie ubytków gruntu kitem fabrycznym Italstucco.

 

13.Utrwalenie Kitów 10% roztworem Paraloidu B-67 w acetonie.

 

14.Pozłoty oczyszczenie.

 

15. Uzupełnienie warstwy pulmentu.

 

16.Uzupełnienie warstwy płatkowym złotem złota.

 

17.Scalenie kolorystyczne laserunkami pozłoty.

 

18. Położenie werniksu pośredniego firmy Meimeri.

 

19.Wykonanie retuszu naśladowczego farbami żywicznymi firmy Meimeri.

 

20.Położenie werniksu końcowego firmy Winsor & Newton.

 

21.Oczyszczenie metalowej obrazu sukienki z brudu.

 

22.Uzupełnienie ubytków złotego lakieru.

 

23.Zabezpieczenie lica werniksem sukienki.

 

PRZEBIEG PRAC KONSERWATORSKICH

 

 

Po wstępnych oględzinach obiektu i fotograficznej dokumentacji stanu zachowania przed konserwacją, obraz oczyszczono z luźnych zabrudzeń i kurzu, a następnie kontynuowano oczyszczanie wata i benzyna łąkowa.

 

W celu zorientowania się w technologii wykonania obiektu i stanie zachowania warstw pierwotnych, pobrano próbki z barwnych warstw nie analizy chemicznej. Celem badań było rozpoznanie użytych spoiw oraz pigmentów, a także ustalenie ilości i stratygrafii warstw technologicznych.

 

W partii złotego tła wykonano odkrywki schodkowe, które pozwoliły ustalić obecność złota pod dwiema warstwami szlagmetalu kładzionego na mixtion. Przeprowadzono również obserwacje lica obrazu w świetle wzbudzonym promieniami UV, która pokazała obszar objęty retuszem.

 

Wyniki badań pozwoliły na zorientowanie się w technologii wykonania obiektu i stanie zachowania pierwotnych warstw. Umożliwiło na opracowanie wstępnych propozycji i założeń konserwatorskich oraz określenie zakresu i rodzaju prac przy obiekcie.

 

Pierwszym etapem prac było podklejenie gruntu warstw od spojeń do podłoża. Zastosowano do tego celu 6% roztwór Paraloidu B-67 w acetonie.

 

Następnie wykonano testy na odporność warstw malarskich na rozpuszczalniki. W wyniku przeprowadzonych prób wybrano dwie mieszaniny optymalne: isooctan izopropanolu 1:1, isooctan aceton izopropanol: 1:2. Przy użyciu powyższych mieszanin oczyszczono polichromię z pociemniałego werniksu i zmienionych retuszy kolorystycznie. Działanie rozpuszczalników przerywano benzyna łąkowa.

 

Tło oraz nimby oczyszczono z warstw szlagmetalu chemicznie stosując zmywacz powłok firmy Sentilor. Działanie środka przerywano benzyna łąkowa.

 

Odwrocie obrazu oczyszczono mechanicznie, rozmiękczając brud terpentyną balsamiczną i usuwając go nożem szewskim. Z pęknięć podobrazia usunięto masę kredowo-klejowąj pozostałość poprzednich reperacji. Po oczyszczeniu szczelin brzegi pęknięć delikatnie sfazowano skalpelem.

 

Po oczyszczeniu odwrocia podjęto próbę zniwelowania odkształceń podobrazia. Obraz w umieszczono ściskach i działano Poprzez nacisk i wilgoć. Odkształcenia dały się częściowo wyprostować.

 

Następnie przeprowadzono impregnację strukturalna drewna. Obrazu Odwrocie przesmarowano dwukrotnie roztworem żywicy akrylowej Paraloid B-72 w acetonie. Do pierwszego pędzlowania użyto roztworu 6%, do kolejnego 10%. Obraz pozostawiono pod przykryciem z folii poliestrowej w celu uzyskania lepszej penetracji impregnatu.

 

Pęknięcia drewna sklejono wypełniając przestrzeń szczelin kitem trocinowym na bazie polioctanu winylu w dyspersji wodnej. Czynność tą wykonano wieloetapowe, dbając o to, aby klej był obecny na całej głębokości szczeliny oraz aby dobrze związał.

 

Następnie przystąpiono do opracowywania powierzchni starych Kitów przy użyciu skalpela i papierów ściernych. Ubytki zaprawy uzupełniono kitem fabrycznym "Italstucco".

 

Po opracowaniu powierzchni starych i Nowych Kitów papierami ściernymi, ich dokonano konsolidacji i przez przesmarowanie izolacji 10% roztworem Paraloidu B-67 w acetonie. Pozłotę oczyszczono z brudu. Wybrano spośród wypróbowanych Środków chemicznych preparat Contrad 2000 w stężeniu: 1 : 2 z wodą. Retusz zaczęto pozłoty od uzupełnienia pulmentu. Powierzchnie pulmentu dokładnie wyrównano i wiszpędzlem wyszlifowano. Następnie w miejsca nałożono ubytków płatki złota i wypolerowano je agatem. Na koniec położono tam, gdzie było się konieczne, żywiczne laserunki (żywiczne Farby Maimeri i werniks izolacyjny) dla lepszego zniwelowania różnic.

 

Na powierzchni kitów w obrębie polichromii wykonany został naśladowczy Retusz. Polichromię zabezpieczono werniksem pośrednim firmy Meimeri, następnie przy użyciu farb żywicznych (prod.Maimeri) Retusz wykonano. Na koniec warstwę Malarska zabezpieczono warstwami ochronnymi werniksu matowego firmy Winsor & Newton.

 

Równocześnie z pracami konserwatorskimi prowadzono na bieżąco Dokumentacje Fotograficzna.

 

Metalowa sukienkę oczyszczono z brudu stosując preparat Copper / Brass Cleaner firmy Holland Hallmark. Oczyszczoną powierzchnię przemywano wodą i polerowano miękka szmatka. Ubytki złotego lakieru imitującego pozłotę uzupełniono werniksem Mekka Złoty firmy Renesans. Preparat kładziono w miejsca ubytków w sposób laserunkowy. Na koniec powierzchnię metalowej sukienki zabezpieczono spirytusowym werniksem "Lustrina".

 

Dokumentacja fotograficzna